У нядаўняй калонцы беларуская доктарка Мая Церакулава згадала, як польскія медыкі жартавалі з беларускіх, што здзіўлялі сваёй гатоўнасцю да перапрацовак. Блогерка Ліза Ветрава адзначае, што неаднойчы таксама сутыкалася са здзіўленнем замежнікаў ад яе пастаянных падпрацовак і работы звышурочна. Блогерка лічыць, што такую рысу беларусы выпрацавалі ў сабе ў адказ на «сацыяльную недапешчанасць». У чым яна заключаецца, Ветрава разважае ў калонцы для «Люстэрка».
Ліза Ветрава
Медыяэкспертка, блогерка
Кіраўніца аддзела камунікацый у грамадскай арганізацыі «Годна». Ужо пяць гадоў даследуе тэмы беларускай нацыянальнай ідэнтычнасці, моўных зрухаў і сацыяльных зменаў. Жыве ў эміграцыі з 2022 года.
Беларусы і беларускі, нават калі зрабілі ўсё магчымае і немагчымае, не кажуць: «Я малайчына». Часцей пачуеш: «Можна было і лепей». І тут гаворка не пра сціпласць, а пра ўстойлівае адчуванне ўласнай непаўнавартаснасці.
Я называю гэта сіндромам сацыяльнай недапешчанасці, які быў выхаваны ў нас побытам, калі жыццё патрабуе не балансу, а падпрацовак. Ён увабраўся з паветрам, з тралейбусных размоваў, з кухонных уздыхаў, з бацькоўскіх фраз: «А хто казаў, што будзе лёгка?» Калі нават пасля 14 гадзін працы табе ўсё адно сорамна, што не паспеў(-ла) памыць падлогу і выратаваць краіну.
Мяне з дзяцінства атачалі людзі, якія працавалі на дзвюх, а то і на трох работах. У кагосьці была змена, пасля — «халтура», потым яшчэ і праца па доме. Гэта не падавалася героікай. Такой была звычайная рэальнасць, дзе «годна жыць» патрабавала звышнамагання.
Памятаю, як на першым курсе ўніверсітэта (БДУ, біялагічны факультэт) нам сказалі: «Ну так, пасля будзе заробак 500 рублёў, а што, нармальна, усе так жывуць». То-бок абазначылі перспектыву, што пасля дзевяці гадоў добрай вучобы ў школе, двух — на павышаным узроні ў ліцэі і пяці — ва ўніверсітэце я буду здымаць пакой за 150 даляраў, купляць ежу тыдні на два, а далей — спрабаваць не хварэць.
У выніку пасля 17 гадоў плённай вучобы мой аднагрупнік па размеркаванні працаваў у Акадэміі навук днём, а вечарамі — фітнес-трэнерам. Іншая аднагрупніца з асноўнай працай на «Белмедпрэпаратах» у «вольны» час падзарабляла майстаркай манікюру.
Мне пашчасціла крыху болей. Уладкаваўшыся ў прыватны медыцынскі цэнтр, я змагла сабе дазволіць у выглядзе падпрацоўкі абраць мастацтва — пісала карціны на замову. Пасля 2020 года месца працы змянілася і від «халтур» таксама, але сам факт наяўнасці падпрацовак — безумоўна, не.
На гэтым фоне знаёмства з людзьмі з Польшчы, Германіі і Італіі было нібы сустрэча з іншай рэальнасцю. Яны бралі адпачынак не таму, што «ўжо не маглі», а таму, што хацелі. Неяк адзін паляк на мой звычайны расказ пра жыццё і тлумачэнне, чаму мы не можам сустрэцца ў суботу (я, вядома, узяла падпрацоўку на гэты час), спытаў: «А жыць калі?»
Глядзела на яго і адчувала, што ён быццам з IKEA — прыгожы, прадуманы, функцыянальны. А я — з савецкага бабулінага серванта: трохі пабітая, але «яшчэ магу спатрэбіцца». У гэтых людзей ёсць не толькі выбар. У іх ёсць разуменне і ўпэўненасць, што дзяржава не кіне, што пасля 65 гадоў ім не давядзецца прадаваць панчохі ў пераходзе метро, каб купіць лекі. У іх пенсія — час, калі можна вандраваць, чытаць раманы, а не лічыць рэшткі, што застаюцца пасля аплаты камуналкі. У нас жа яна нібыта другі фронт. Толькі без медалёў.
Нашая сацыяльная мадэль — нельга проста быць. Трэба даказваць, што маеш права на існаванне. Праз карысць. Праз перапрацоўкі. Праз самааддачу без астатку і шосты кубак кавы за дзень. І калі ты раптам не паспяваеш, то не сістэма вінаватая, а ты недастаткова намагаўся ці намагалася.
Гэта як жыццё з бакам, які ніколі не поўны. Ты заўсёды на рэзерве, заўсёды на «няшмат засталося» і «яшчэ трошачкі». І на гэтым «яшчэ трошачкі» людзі пражываюць дзесяцігоддзі. Сацыяльная недапешчанасць — калі ў цябе не ўклалі ўпэўненасці, што ты варты (-ая) жыцця без барацьбы.
Але ўсё, што мы перажываем — адчуванне, што трэба зарабляць больш, працаваць без перапынкаў, не спадзявацца на пенсію, — не вынік нашых асабістых памылак. Гэта вынік структурнай адсутнасці падтрымкі. Калі дзяржава не падстаўляе плячо, а наадварот — праз яе ты баішся ўсё страціць. Калі сацыяльныя гарантыі — тэорыя, а не практыка, то ўвесь цяжар жыцця кладзецца на цябе аднаго (адну).
Мяне найбольш бянтэжыць, што нават сярод актыўных, адукаваных, эмпатычных беларусаў і беларусак часта няма права на спакой.
У нас не прынята казаць сабе «Я малайчына», калі ты проста… жывеш. Ходзіш на адну працу, а астатні час выдаткоўваеш на сябе, свае хобі, цікавасці і гэтак далей.
Сацыяльная дапешчанасць — не толькі пра ўнутраны стан чалавека, яна і пра знешнія ўмовы, якіх у нас, на жаль, пакуль няма. Дзяржава не спяшаецца павышаць дапамогу па беспрацоўі, моцна павялічваць памер пенсій ці рэальна даводзіць заробкі хаця б да абяцанай шмат гадоў таму тысячы даляраў. Таму спадзявацца на хуткае паляпшэнне матэрыяльнай базы не даводзіцца — перапрацоўкі, падпрацоўкі і «трымацца з усіх сіл» застаюцца нормай.
Але мы можам змяніць мысленне. Пачаць з сябе. Дазволіць сабе адпачываць без віны. Падтрымліваць іншых не толькі справай, але і словам. Прызнаваць, што мы ўжо робім шмат. І што сам факт таго, што мы працягваем, варты павагі.
Таму я пішу гэты тэкст, каб сказаць усім: ты ўжо зрабіў і зрабіла шмат. Нават калі сёння ты проста выспаўся (-лася), паеў(-ла), пагуляў(-ла) — гэта ўжо нямала. Гэта нармальнасць, якую табе не трэба «заслугоўваць». І калі ты часам стамляешся, сумняешся, проста паўтары сабе: «Я малайчына. Я трымаюся. Гэтага ўжо дастаткова, каб ганарыцца сабой».
Меркаванне аўтаркі можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі.
